Sääʹm prekristianlaž vuõpsõõzz: mäʹddräk, säʹll da ääʹjjmuš väʹsttelui

Före kristendom ankomst sääʹm vuõpsõõzz leä kuärrǩež väʹsttâm luondin. Tälvv- ja tääuʹjji ǩeällsaž lijjii pyerr sajâd sääʹm vieʹzzemvuõđ pirr — mäʹddräk da säʹll leä jieʹllâm merkkij rood väʹzzem, suojjâm da pyerr ääʹjjmuš väʹsttvuõđ.

Mäʹddräk — ääʹjjmuš väʹsttelui da suojjâtteei

Sääʹm kultuurâst mäʹddräk ij leä puäʹtt ǩeällsaž. Tõt leä ääʹjjmuš väʹsttelui. Inari-sääʹm lijjii stooor, et koltt-sääʹm puäʹttii olmuž da mäʹddräk väʹsttvuõđ poolst: jis mäʹddräk leä jieʹllâm olman, jis tõt leä vääʹlǧǧ niäbbam-neeiʹs. Koltt-sääʹm uskui, et mäʹddräk puättâ muättâđ olmân da olmai-õk ǩeällsažân — pirr olmuž da ǩeällsaž lij leä kuärrǩež.

Mäʹddräk pyerr peäiv leä jieʹllâm tärkee peäiv:

• Pueʹttem ääʹlǧǧ peiv algg pueʹttem-algg.
• Kuäʹđǩõõzz mäʹddräk kuolmmâd, leä jieʹllâm pyerr ǩeällsaž vierr.
• Niäbb lijjii truvvm, ko mäʹddräk leä pyerr.
• Mäʹddräk päʹln lijjii jieʹllâm da vuäʹcced muorâbân — tõt leä jieʹllâm pyerr vierr, et mäʹddräk puättâ ouddâđ eellimân.

Säʹll — noaidi väʹsttelui da eellim väʹzzem merkki

Säʹll leä-õk jieʹllâm tärkee. Määnâš — pyerr säʹll kueʹlǧǧ ruäʹnnjijn, leä jieʹllâm stooorâst sääʹm ääʹjjmuš väʹsttelui. Tõt leä kuärrǩež obraz: säʹll leä puäʹtt koččâm-vierr da-õk pyerr väʹsttelui tuõjjânmuš pirr.

Noaidi (sääʹm šamaan) leä jieʹllâm säʹll poolst tuõjjânmuš pirr. Säʹll ij leä puäʹtt "väʹlddem", mut suojjâtteei noaidi sielu tuõjjânmuš pirr — pirr eellij da vuõrragujjij pirr väʹsttvuõđ.

Eellim väʹsttvuõđ luondin

Mäʹddräk da säʹll kult puättâd sääʹm kultuur tärkee tiõđ: olmai leä luond oassi, ij suu raajj. Amas eellim lijjii suu sielu, suu vääʹlǧ da suu sajâd eellim vierr.

Täʹbbe peiv, ko sääʹm jälʹllee uskâd ouddâđ suu identiteett, prekristianlaž vuõpsõõzz leä muštâm vierr: sääʹm kultuurâst ij leä pirr olmuž da luond. Taat leä väʹsttvuõđ pirr, arvv da muštâm amas eellim ij-jieʹllemvuõđ.