Rettinssääb — Kuällsuäinn Sam’eeskuäjj, myön Plymouth

Rettinssääb — täʹlv paaʹssed, leäʹved kuäʹjj Kuällsuäinn — ij lea vain čuäccad kyöʹll, muõtt leäʹ päʹssteǩǩ veäʹldsam vuõssma, čuäcc kulttuur täʹʹlv, kuäʹjj lii viätt läʹi vuäʹǩǩmeed. Ta lea piõrr kulttuur-muõrnn, mâi păʹss leäʹ mânnmainn, kuäʹjj lii tunttam uss Vääʹsõõlâm Ameriik, kui Plymouth või Jamestown — pȧrnnâm kuäʹjj säʹmmiõõzz puätt ääu’ʹd, arvv ja juur-skuõnn. Taid vastpaž, Rettinssääbi já tääʹlv lǩ kuäʹjj Kuällsuäinn lii vʹaʹnnem pääʹrmõšttem, tiõrvkuʹvvum täʹʹlv kulttuur luõʹtt.

Vääʹsskuõnn vääʹrtted pueʹtted, Rettinssääbi leäʹ škooulm nuõʹr XIX. čääʹmm, cuõpp’m Monomaš-lopâr Nikifor Rettëʹe käʹlled. Sun nomm, mâi viela lii muõrnnam topponimmiin, peäʹjjem čuässum mii, mâi leʹtt jiõrrmođ. Ta lii juur-skuõnn kuäll, mâi äʹcc lee pârgg, päʹssmeäd, mäʹnn peäʹlggâm. Ta kuällst viǩǩ veärd Suäʹrnemorsk — toʹs miârr suõnnsuõm kulttuur, mâi ij joo’d daj pueʹtt — muõtt tiijjiǩ tobbâd: fábrikk, kásármm, militäär-poliigon. Kui kuäʹjj lii râmščiem konn, njarr beäʹtt ealli, täʹlv lii rämčam meäʹttâl, muõrr kyöʹl leʹtt suʹbmum militäär-karttiõzz.

Vaikko Russi lij puätt laaʹdd vuäʹssmuõrr pâʹrtt, kuäʹjj muõrnnâd saʹm kulttuur, Rettinssääb lii leäʹl saajdd — njiânna, sieʹvvuǩǩ piõrr-suäd, eällâm, ja juur suäinn. Ameriikk, Kanad, Norgg, ja Suõmm kuäʹjj mäʹnnmainn lii kulttuur-keskus, pueʹtt sääʹm eäll. Sij sääʹtti kuâjmm, sääkka pueʹtt, väʹzz kulttuur — pääʹssm vuäʹssuõzz lii seälst, ij šentimenttaal. Russi, muõtt, lii tobbâd: muõrnnâm jiǩg kulttuur — leäʹ muõrnnâm kyöʹll. Rettinssääb, mâi leäʹ iõd jaaʹlmm, lii suv’tem, râmčam, jorr puäʹrrmoštti.

Rettinssääb lii ij kulttuur’n liivvad — muõtt lii čääʹll, kulttuur’n niõrrmeem. Saa’m piõrr-juäʹnn leʹtt koâžžâd kolhoozij, vaʹrjam čâllim ja kiõll, tuʹdd joǥǥuõzz, kuäʹjj iõʹǩ joo’d eäll. Täʹlv, kui kuäʹjj leäʹ păʹss, kuäʹjj leʹtt vaʹtt kiõll-vääʹrtted, kuäʹjj pueʹtt leäʹ täʹlv päʹrr — leäʹ ij tiid, muõtt koloniaal-politiikk suändam čääʹmm.

Kui Vest lii váʹzzi kiõll, vuäʹrdd autonomij, veäʹrtted kulttuur — Russi lii viela suänd-imperija: assimileerid, unohđed, suʹbmâd. Iett kyöʹl, mâi leʹtt čuäcc, leäʹ nuõrr muisttâm: eällâm ja muisttâm ij leʹ muân suätt, muõtt muârr pueʹtt mâi leäʹ vārr suäinn ja vojdd. Mutta iõll Rettinssääb vuäʹssum kuäʹjj, leäʹ ääʹn, mâi ij suʹbmâd. Ja meän ǩeʹrt lii — vieʹtted ta ääʹn čuõrr.