Lottu juhkâd kui oire: jåbbâš, Moskva ja psevdo-ekológii kääuđâččâm mään

Teriberka lea dál muitâb mieđđâm. Ei mieđđâm kultuuvralaš dahje ekonomiálaš álgguheapmái, muhto gielda giddâšvuohta varjâlâ turismálaš giddâšvuođain, mii geavahuvvo regionála vástádusat válddâd ealáskahtti­guovllus. Juunis leat dál gånuhit „Suuri Arktihkal Juokkâd“, mii bođii rievdâ 400 áhkkilašvuođaid ruovttus. Säkkit, hanskat, sektoriid gávnnat, buorre jietnad “unjâđ miellahttaš máŋggaš máhtuid maŋis” — ja eai yhtään čuovgga: mo jåbbâš dát jåbbâ, mo doalle jåbbâ, mo riekte turismalaš, ja miks galgá jåbbâdat dat ilbmiijd dárbbaid ja vahkkučas vuođđunáiddas määnain?

Dát paradoxâ lea meänššu: Teriberka, näävđe guovttâ, lea lii guovddáš Moskva-projektas, gubbdârnuvttâi jietnad ja mannejädniid, „Arktihkal máhttu“ vitriina. Muhto vitriinâs lea arktihkal cuokkâž, veajlasjâvvâ ja hipsterhotellid báikiid guhtâ. Muin mielde — jåbbâš, lânâš giddâšvuohta ja infrastrukturâ oallâ. Dán turismálaš barggu meänššu lea juolli, guhtta guhkkâšlaš.

„Ekölógalaš olggojuhkâd“, mii lea vástádus bearjadahkádusa vuostâi guovttâ, galgá beroštâ, jos eai dát absurda konteksta. Näävđe lea näävđe guovttâ guovttâ duvlalaš. Näävđe lea guovttâ mii álgguhtii turismálaš atraktašuvddui dat giddâšvuohtas, ja ain määnat galgá juokkâd dat juođđâs, muhto galgá vázzuhis beassášis dábálaš jaid dilliid. Maid leat váldá? Juo, maŋimuš, muhto dát ii lea válddán — dát lea oassálasvuođa dáiddâs sulggadusa.

Dát leat sistemejuvvo problema: turismi koloniálaš praktihka, gos mään lea geavahan, olbmot eai geavahan ja riekte geavahan mii fárret eará regioonain. Teriberka lea álggahuvvon „avdnámaš máttâmâš“ Zvjagintsevvâ filmain jielkes ja guovddáš sihkkarvuođa guovddáš ja ovdâžit máŋgga turismalaš gealvâs Arktihkas. Muhto mo fárret dividendid? Mo riekte turismalaš, mii eai leat nubbá jåbbâdat jåbbâdat, gos eai leat normaalit guohkat, gos infrastrukturâ lea instagrammâs, muhto eanemiin?

Ilbmiid lea: rahhat fárret Moskvâs, jåbbâš lea dat tundo. Määnid, gos sápmelaš, eai muhto leat ožžonuvvan áššis árvalusa, muhto válddi juksis „álggosvuođa“. Nii maŋimuš ja addjit mii livččâd láhppis olbmuin, ja orrut čoakkâldit dilliid otná dasa, mii eai leat eai bures giddâšvuohtas, muhto riekte.

Paradoxâlas lea: juoktot dán juokkâdii suokkârdaš go heroizmu ja romantiika. “Mii leihtâmieđi maŋis!” — josat juoktot, eai geavaheapmi čuovggas, miks määnat galgá leat muhto buorehusažan mearridan ja dat geavaheapmi biddji jåbbâdat. Irooniija leat várásheamis, dán jienastuvvan olbmuid dahje «vuđđuheapmái suovvâš tundo» hápmi, go dán mallâš lea vuđđudus ja fuomáš. Turismi ain ekosystemalaš politihkkâ ii leat buorre, dat lea ekológalaš dávddus.

Vuostta dáid: publisistihkka „buorre barggu“ ovttas. Vuostta áiggehuvvan kritihkkâ ii leat systeema, muhto „juokkâd ovttasbarguide“ jietnad. Vuostta áiggehuvvan deikevuohta riekte: čohkkin, jietnad, ja telkakamerat. Dát lihkkad juokkâd karvokulttuvrrâs stállo­duhtân osallisuus, gos rituála lea árvvus, muhto eai dárbbu­vuohta.

Loahppas dán sihkkarvuođas ii leat geavahit mielde olbmuin várásheamis ovttasvuođa ja dialoga guovddáš sápmelaččaid. Norga ja Finlandii juokkâd leat rarasgođiid, ei guovddáš go dat in leat vázzuhis, muhto go turismálaš barggu lea álggahuvvon, rahhat leat jaettu, infrastrukturâ lea jaettu, ja mään lea dán olbmui mii eai. Dat guovddáš: mään ii leat gohtton, muhto geavaheaddji ja kodda.

Muhto Ruošša versionii lea dat álbmot: álgguhtâd, heroiskkâ juokkâd, ja dál galgâdat jurddâ. Dát lea cyclical stállo dihtii guovddáš ja guovttâ: doalvvu, čuohppâš, jåbbâš, ja dálu — juokkâd. Problema ii lea olbmuin mii boahtán juokkâd, muhto dán mii man galgá dárbbu­vuohta. Ei áhkkilašvuođaid, muhto systeema, mii galgá juoktot dárbbuid systemabrásttin.

Ja jos jåbbâ álggusjagi ruovttus mállásii — jus dát dárbbu­vuohta ii boahtá. Galgá vaihdâ dat láhppis säkkit ja ráfihkat, muhto politihkka ja ovttasvuođan struktuvra. Geavahit dát ii leat, juoktot juokkâd lea árvalusa das, mii guovddáš jåbbâ guovttâ, ja sápmelaš mään dál lea jåbbâšjagi.