Kuäʹđvuõnnâm: tääuʹjji kååʹddpääʹhhi ǩeʹrjjân, mii puättâd jieʹlled

Tääuʹjji ääʹjjmuš pirr rääjjân, kost kååʹdd lijjâd stooorij, da tälvv puäʹttâd ǩeʹrjj säällimvuõđ, jieʹll Kuäʹđvuõnnâm. Suu jäänem, tälvv-räkkam muorâbij leä harvinaiz tääuʹjji tääuʹjji ǩeʹrjj olmai eellimest — kååʹddpääʹhhi, kååʹdd lijjâm ruopsâd ooʹhri, kuäʹđǩõõzz näuʹdd da päʹlnn ǩeällsažij poolst.

Taat lijjâm, kååʹdd leä jieʹllâm kååʹdd-äigi lõõǥǥ (kuälmâd–njeällj tuhat ǩeʹrjj ǩeäʹss), sij leä Päiʹvv-jõõnn pirr. Taat leä harvinaiz tiõđ, mii puättâd, mäʹhtt olmai eellii, mäʹhtt sij vääʹlǧǧed da mäʹhtt sij värkkii täʹbbe räkkam ǩeʹrjjân. Ǩeällsaž stooorij, pueʹttemkuvij, mysttalaž olmij da mifologijlaž merkkij puäʹttâd luond da olmuž ij-jieʹllemvuõđ, kõõzz leä ääʹjjmuš tääuʹjji ǩeʹrjj olmai eellim.

Kuäʹđvuõnnâm kååʹddpääʹhhi ij leä puäʹtt arkeologij

Taat leä näʹvvam stooor, ij-ǩeällam eepoos olmuž-ääʹjjist, kii eellii merr, mõõn, vuäʹdd da jäänemtälvv poolst. Tõk leä muʹnnd vuäʹsssteest, kõzz ij leä ǩeäll, pyerr ǩeällsaž vierr, mii puäʹttâd sääʹm da eres tääuʹjji ǩeʹrjj tääuʹjji pyerr vierr.

Iij šiõǥǥâz, Kuäʹđvuõnnâm leä jieʹllâm arkeologij vierr puäʹtt Ruõššast, mut Norggjast-õk. 2017–2018 ǩeäʹss, Murmansk regionlaž muʹzei poolst, Ruõššjân da Norggjân ekspedicij leä jieʹllâm. Norggjân tiõđâr leä kõõrkõõzz vääʹlǧǧed ääʹjjmuš käʹvdd da kultuurlaž väʹsttvuõđ Kuäʹđvuõnnâm da Norggj Sör-Varanger sijdâst. Tõk puättâd, ete leä jieʹllâm stuorrub da äʹlǧǧub käʹvdd-veʹrdd, ko miiʹv leä jieʹllâm arvvuõttâm.

Mut tääuʹjji kååʹdd leä täʹbbe ij-suojjâm

Vaik taat leä ainutlaatelaž, kååʹddpääʹhhi ij leä suojjâm muʹzei stooorân. Taat pirr leä jieʹllâm vandalij merkkij, da kååʹdd lijjâm leä kååʹddest jieʹllâm — olmai vieʹzz sij "muštâlmân". Tõt-õk, tääuʹjji, kii leä jieʹllâm tuhat ǩeäʹss jäänemburrâst, puättâd jieʹlled pââjjaž ǩeäʹssâid olmuž ij-arvvuõhttem da ij-väʹlddem poolst.

Mikš puättâd suojjâd taat kååʹdd stooorij?

Kuäʹđvuõnnâm kååʹddpääʹhhi ij leä puäʹtt sijdâlâž muštâlm. Tõk leä oummu tääuʹjji ǩeʹrjj tääuʹjji päärnaž. Taat puättâd, ete täʹbbe rääjjân leä jieʹllâm olmai, kii mõõttii, luäđđii da raajjii suu ainutlaatelaž vuäʹsssteer.

Jis taat muštâlm jieʹll, mii jieʹll ij leä puäʹtt miiʹv ääʹjj, mut miiʹv vasta: mij leä da kõzz mij leä puäʹttâm täʹbbe ǩeʹrjjân.

"Barents Initiative" mõõttâ, ete Kuäʹđvuõnnâm suojjâm leä tärkee, ko taat leä internationaallaž kultuurlaž päärnaž. Taat lijjâm suojjâm leä pyerr vierr olmužist, kii lijjii suu vuäʹsssteer kååʹddân, ussud, ete sij ǩeäll puäʹttâd kuullâm.