Ainu-suolluuh: miiʹt, muštâm da muorâb väʹlddemvuõđ

Ainu-suolluuh, mii lijjâd Pečenga-räkkam pirr, kõõrkõõzz sij nännâm ääʹjjmuš sääʹm säʹmml. Taat ij leä puäʹtt šiõǥǥâz stooor. Taan leä kuärrǩež tiõđ: olmuž da muorâb ij-jieʹllemvuõđ, eellimvääʹlǧ da kulttuur pivnõmvääʹlǧ.

Väʹsttelij-noaidij stooor: värkk suu naaʹl jieʹllvuođâst

Ääʹjjmuš aigij Vajda-laaksooʹst säʹllih jieʹllii. Säʹll jieʹllâm leä jieʹllâm ij-ko niõlgâm, mut-õk vuõpsõõzz kriiz: eellimvierr leä jieʹllâm tuuʹđđâm.

Kuäʹđččem peivâst kuäʹhtt väʹsttelij-noaidi, kii lijjii pyerr tiõđâid, väʹlddii suu naaʹl pivnõm. Sij väʹlddii oovtâst luond lääʹddjid, et tuâđđiʹtt uđđâ eellimlääʹdd – säʹllid – koddân. Sij pivnõzii maaglaž oobr – pyerr čuârrv, mii leä jieʹllâm eeʹjj poolst.

Taat pivnõõzz sääʹm vieʹzzemvuõđ tärkee tiõđ: muorâb, ǩeällsaž da olmai leä oktâst.

Räʹhtt da uđđâ muorâb šaddâm

Väʹsttelij puäʹttii šoddâm laaksoo, kost lijjii säʹllih da niäbbam, kii nännij Aino. Ounnâs väʹsttelij räʹhttij suu – tot leä jieʹllâm räʹhtt ko eellim väʹzzem, mut-õk iʹnnad.

Ko sij vieʹzzii laaksoo merr kautta, eeʹjj lääʹvvjim, mii ceälkij, et pärnaž lijjii pärraz da uđđâ neeiʹs, oobr jieʹllii. Muorâb jieʹllii kueʹhtt ohtâst – šaddii Ainu-suolluuh.

Ounnâs väʹsttelij jieʹllii suolluust Aino poolst, stuorrâs väʹsttelij vieʹzzii säʹllid räkkam poolst saaiʹd ǩeällsaž poolst.

Taat stooor merkki ij-jieʹllemvuõđ tuâđđiʹvv – sääʹmij historjijst lijjii kuärrǩež kriizah, ko sij lijjii jieʹllâm muorâbid da tradicijid.

Säʹmml ko kollektiivlaž muštâm

Ainu-suolluuh stooor ij leä puäʹtt miiʹt. Tot leä muštâm:

• muorâb räʹhtt
• luond arvv
• ääʹjjmuš da täʹbbe väʹsttvuõđ

Täʹbbe, ko industriij da politiik valdâsteh sääʹm muorâbid, taat stooor šaddâ väʹlddemin ij-muštâmvuođâst.

Historjijlaž kontekst: sääʹm muorâb väʹlddemvääʹlǧ

Lõõzz ǩeäʹssid Ruõššjân da Skandinavijân:

• Sääʹmij väʹlddemvuođâd lijjii väʹlddem.
• Sij lijjii väʹlddem čõõǥǥâd da assimilerâd.
• Kaartah lijjii jieʹllâm sääʹm nännâid.

Taat ǩeäʹss säʹmmlij jiättâm leä politiiklaž akt – tot ceälkk, et sääʹmih leä muorâb väʹsttelij.

Mikš taat leä tärkee täʹbbe?

1. Identiteett: Nännâm muštâ sääʹmij väʹlddemvuõđ muorâb pirr.
2. Muorâb väʹlddemvuođâd: Stooor ceälkk sääʹmij ääʹjjmuš väʹsttvuõđ muorâbin.
3. Assimilerâm vastâst: Säʹmmlij jiättâm pivnõõzz nuõrrid identiteett.

Ainu-suolluuh ij leä puäʹtt muorâb. Tot leä sääʹm eellim, räʹhtt, jieʹllvuođâst pivnõmvääʹlǧ.

Jis tot stooor jieʹll, sääʹm ääni-õk jieʹll.